Buz pateni buzun üstünde yapılan bir çeşit danstır.Artistik Patinaj, Artistik Buz Pateni veya Figür Pateni, müzik, dans ve sporu bünyesinde birleştirir. Bu unsurların bir arada olması nedeniyle son derece estetik ve rafine bir spor dalı olarak kabul edilir. Figür Pateni özellikle son 30 yılda teknik ve artistik planda büyük bir ilerleme gösterdiği için günümüzde bütün dünyada televizyon naklen yayınları açısından en çok ilgi çeken spor dalı olmuştur.
Buz Pateni, olimpik ölçü olarak kabul edilen 30 x 60 metrelik buz pistinde yapılır. Türkiye'nin olimpik ölçülerdeki ilk buz pisti, Ankara'da 1987 yılında açılan ve kısaca Bel-Pa olarak bilinen Büyükşehir Belediyesi'nin Buz Pateni Sarayı'dır. İzmit'te 1999'da hizmete giren ve Büyükşehir Belediyesi tarafından yaptırılan Buz Pateni Pisti de, ülkemizin ikinci olimpik buz tesisidir.
İstanbul ve İzmir'de olimpik ölçülere uyan buz pisti henüz yoktur. İstanbul'da patenciler, Galleria alışveriş merkezinde bulunan küçük bir buz pistinde, İzmir ve Antalya'daki patenciler de, aynı şekilde, kurallara uygun olmayan küçük pistlerde çalışmaktadırlar.
Türkiye Buz Sporları Federasyonu 1991'de kuruldu. Daha önceleri başka Federasyonların bünyesinde faaliyetleri yürütülen Artistik Buz Pateni ancak o tarihten sonra bağımsız bir Federasyon çatısı altında örgütlenmiş oldu.
Artistik Buz Pateni yapan sporcuların giydikleri patenler, Buz Hokeyi ve Sürat Pateni sporcularının giydikleri patenlerden farklıdır. Figür patencilerinin patenlerinin altındaki çeliklerin ucunda, frenlemeyi ya da sıçramayı sağlayan altı adet tırtıl vardır.
Artistik Buz Pateni'nin öğrenilmesi, disiplinli ve uzun süreli çalışmayı gerektirir. Hemen hemen her gün antrenman yapılmasına ve iyi bir patenci olmak isteyen sporcu adaylarının bıkmadan, yılmadan çalışmasına ihtiyaç vardır. Buz patencilerinin teknik beceri kazanmak için iyi bir antrenöre olduğu kadar artistik yanlarını geliştirmek için iyi bir de koregrafa ihtiyaçları vardır. Uluslararası yarışmaların özellikle son 20-30 yılda televizyondan naklen yayınlanmaları, bu spor dalının halk arasında yaygınlaşmasına önemli ölçüde katkıda bulunmuştur.
Bir Artistik Buz Pateni yarışması, iki günde yapılan iki bölümden oluşur. Yarışmacılar, birinci gün Kısa Program, Zorunlu Program ya da Orijinal Program adı verilen programlarını, ikinci günde de, Uzun Program ya da Serbest Program denilen programlarını sunarlar. Kısa Program'da, yarışmacılar, jump, spin (dönüş) ve adım dizilerinden oluşan 8 zorunlu elemanı sunmak zorundadırlar. Hakemler, yarışmacının yapamadığı elemanlardan not kırarlar. Patencinin, yapamadığı, kaçırdığı elemanı tekrar denemek hakkı yoktur. Uzun Program'da ise, hiçbir eleman zorunlu değildir. Yarışmacı, koregrafının istediği gibi oluşturduğu programı sunar. Patencinin yapamadığı elemanı yeniden denemek hakkı vardır. İkinci ya da üçüncü denemede olsa bile, yarışmacı başarıyla yaptığı elemandan tam puan alır. Bir yarışmanın genel değerlendirmesi, patencilerin bu iki günde elde ettikleri sonuçlara göre yapılır
Yarışmalarda uygulanan kurallar karmaşıktır ve bu kurallar, Buz Pateni’nin evrensel planda en üst organı olan Uluslararası Paten Federasyonu (ISU) tarafından belirlenmiştir. ISU’ya üye olan ulusal Federasyonlardan seçilen delegeler tarafından oluşturulan çeşitli teknik komiteler, belirli zamanlarda toplanarak bu spor dalının ilerlemesini sağlayacak yolları tartışırlar. Ulusal ya da uluslararası yarışmalar ile dünya çapındaki bütün şampiyonalar, ISU’nun koyduğu kurallara göre yapılır.
Kuralların önemli bir bölümü, yarışma sırasında sporcuların yaptığı yanlış hareketlerden hata puanlarının düşürülmesiyle ilgilidir. Bir jumptan (atlama) sonra buza elle dokunmak, düşmek, bir spin (dönme) sırasında gereken sayıda dönmemek, havaya sıçrandığı zaman gereken sayıda turu yapmamak yanlış ya da eksik unsurlardır. Hakemler, bu eksiklikleri hata puanı olarak değerlendirmek zorundadır. Patenci, ne kadar çok hata yaparsa, o kadar çok puan kaybeder.
ISU’nun koyduğu kurallara göre düzenlenen yarışmalarda hakem sayısı dokuza kadar yükselebilir. Bir yarışmanın puanlamasını yapan hakem paneli (heyeti) 3, 5, 7 gibi tek sayıdan oluşur. Avrupa, Dünya Şampiyonaları ya da Kış Olimpiyatları gibi çok önemli yarışmalarda hakem paneli dokuz hakemden oluşur.
Puanlama, 6 tam puan üzerinden yapılır (Puanlama sistemi 2002 Salt Lake City Olimpiyatlarından sonra değişti). Bir patencinin yarışmada 6 tam puan alması nadir rastlanan bir durumdur. Patencinin 6 puan alması, onun programını hiç hatasız, mükemmel bir biçimde sunmuş olması anlamına gelir. Hakemler yarışmalarda teknik ve artistik (sunuş) olmak üzere iki tür puan verirler.
Teknik puanlar, sporcunun buzda kayma tekniğini, figürlerin iyi yapılıp yapılmadığını ve programının zorluk derecesini değerlendirmek içindir. Artistik puanlar da, programın sunulmasını, sporcunun kayışının müzikle uyum içinde olup olmadığını, müzik ve kostüm seçimini ve pistin bütününün kullanılıp kullanılmadığını değerlendirmeyi amaçlar.
Daha kesin ifadeyle, hakemlerin puan verirken göz önüne aldıkları ölçütler şunlardır:
Teknik puanlar:
- Performansın zorluğu
- Farklılık
- Hız
- Programın temiz ve sağlam olması
Artistik puanlar (sunuş puanları):
- Müzikle uyum
- Hızın değişimi
- Buz pistinin tümünün kullanımı
- Müziğe zaman olarak uyum
- Stil ve duruş
- Orijinallik
- İfade
İki yarışmacının puanlarının eşitliği halinde, Kısa Program'da teknik puanlar, Uzun Program'da da artistik puanlar belirleyici özellik taşırlar. Müziğini buzda yaptığı hareketlerle bağdaştıramayan bir figür patencisinin hakemlerde ve seyircilerde güzel bir izlenim yaratması mümkün değildir.
Hakem panelinde puanlama yapan dokuz hakemden başka bir başhakem ve bir de başhakem yardımcısı bulunur. Başhakem puanlama yapmaz ama puanlamanın yapılmasına, doğru bir biçimde yapılıp yapılmadığına nezaret eder. Ayrıca patenci herhangi bir sorunla karşılaşacak olursa başhakem karar almakla yükümlüdür. Programını sunmak üzere patenci pistte beklerken müziği başlamaz ya da yanlış müzik çalınırsa veya yarışma sırasında sakatlanır ya da pateninin bağı çözülürse, bu durumlarda nasıl davranılacağına hep başhakem karar verir. Puanlama yapılırken hakemlerin birbirleriyle konuşmaması gerekir.
0.0 ile 6.0 arasında verilen puanların anlamı şöyledir:
0.0 Sporcu piste çıkmadı
1.0 Çok kötü
2.0 Kötü
3.0 Orta
4.0 İyi
5.0 Çok iyi
6.0 Mükemmel
Hakemler, 3.2 ya da 5.7 gibi ondalık kesirli puanlar verebilirler. Puanlamanın 6 üzerinden yapılması geçmişe dayanır. Geçmişte, patenciler her figürü üçer kez ve hem sağ, hem de sol ayakları üzerinde yaparlardı ve hakemler de, kurallara uygun biçimde yapılan her figür için bir puan verirlerdi.
Objektif kriterler bulunsa bile, bu spor dalında puanlamanın genellikle sübjektif olduğu kanısı hakimdir. Türkiye'de olduğu gibi, diğer ülkelerde yapılan yarışmalarda da sonuçlar zaman zaman tartışmalara, itirazlara yol açar. Eğer bir hakem, kötü niyetli davranıp bir sporcuyu kayırmak isterse, artistik puanlama yoluyla bunu yapabilir. Kötü niyetli bir hakemin elinde artistik puanlama silah gibidir; çünkü artistik puanlama sübjektiftir. Düşük artistik puanlar vererek bir patenciyi, daha kötü bir program sunan patencinin gerisine düşürebilir ya da tersi bir durum yaratarak, kayırmak istediği patenciyi yüksek artistik puanlar vererek, daha iyi performans gösteren bir patencinin önüne geçirebilir. Uluslararası yarışmalarda olduğu gibi Türkiye'de de bu duruma sık sık rastlanmaktadır. Türkiye'de, bazı hakemlerin, artistik puanlamayı silah gibi kullandığı yarışmalar çok olmuştur ve anlaşıldığı kadarıyla bu durum daha uzun süre devam edecek.
Yarışmalara katılacak sporcular, kısa ve uzun programları için ayrı müzik seçerler. Yarışma müzikleri enstrümantal olmalıdır. Sporcuların yapmaları gereken atlama (jump) ve dönme (spin) hareketleri, müziğe uygun olarak hazırlanmış belirli bir koregrafiye göre sunulur. Kısa Programın süresi, ortalama 2 dakika 40 saniye, Uzun Programınki de, 3 dakikadan 4 dakika 30 saniyeye kadar değişebilir. Erkek patencilerin programları, bayan patencilerindekinden daha uzundur. Örnek vermek gerekirse, Büyükler (senior) kategorisinde bayanlar 4 dakikalık, erkekler de 4 dakika 30 saniyelik bir program sunarlar.
Yarışmalarda, müzik seçimi kadar giyilen kostümler de önemlidir. Seçilen müzik ve onun üzerine yapılan koregrafi, yarışmacının yaşına, yeteneklerine, kayış stiline uygun olmalıdır. Müzikle uyumlu olmayan bir koregrafi, patencinin yeteneklerinin üzerinde olan bir müzik seçimi ya da uygun olmayan, göze hoş gelmeyen kostüm seçimi, hakemlerin hata puanı vermesine yol açabilir.
Günümüzde antrenman teknikleri öylesine ilerlemiştir ki, bir patenci için 15 yaşında Avrupa ya da Dünya Şampiyonu olmak artık hayal olmaktan çıkmış ve gerçek haline gelmiştir. Örnek vermek gerekirse, Amerikalı patenci Tara Lipinski 1997’de 14 yaşındayken Dünya Şampiyonu, 1998’de 15 yaşındayken de Olimpiyat Şampiyonu olmuştur.
Artistik Buz Pateni yarışmaları, tekler (Baylar ve Bayanlar) ve çiftler kategorilerinde yapılır. Bu spor dalında bir de Buz Dansı kategorisi vardır. Türkiye'de bugüne kadar resmî olarak Çiftler ve Buz Dansı yarışmaları yapılmamıştır.
Kısa ve Serbest (Uzun) Program hakkında ayrıntılı bilgiler...
Erkekler ve Bayanlar:
Tek Erkekler ve Bayanlar yarışmaları, Kısa ve Serbest Program'dan oluşur. Kısa Program, sonuca % 33,3, Serbest Program da % 66,7 oranında etki eder. Serbest Program, "Uzun Program" olarak da adlandırılır.
Kısa Program:
Patenci tarafından seçilen müzik eşliğinde sekiz zorunlu hareket yapılır. Hakemler, iyi yapılmayan ya da hiç yapılmayan figürlerin puanlarını keserler. Patenciler, yapamadıkları ya da iyi yapamadıkları bir figürü tekrar deneme hakkına sahip değildirler.
Kısa Program, en fazla 2 dakika 40 saniye olabilir. Bir Kısa Program, zorunlu bütün elemanlar yapılmışsa, hiçbir ceza puanı almadan bu süreden 5-10 saniye önce de sona erebilir
Erkekler ve Bayanlar Kısa Programı'nın sekiz zorunlu elemanları şunlardır:
Bayanlar:
1. İkili axel
2. Adım dizisiyle başlanan bir üçlü ya da ikili jump ve/veya buna benzer Serbest Program hareketleri
3. İki üçlü ya da bir üçlü-ikili jump kombinezonu
4. Flying spin
5. Layback spin ya da bir başka spin
6. Bir ayak değiştirmeli ve en az iki pozisyon değiştirmeli spin kombinezonu (sit spin, camel spin, upright spin ya da bunların herhangi bir varyasyonu)
7. Spiral-step sequence (spiral adım dizisi)
8. Step sequence (düz, dairesel ya da yılankavî adım dizisi)
Erkekler:
1. İkili ya da üçlü axel
2. Adım dizisiyle başlanan bir üçlü ya da -yapılabiliyorsa- bir dörtlü jump ve/veya buna benzer Serbest Program hareketleri
3. İki üçlü ya da bir üçlü-ikili jump kombinezonu
4. Flying spin
5. Bir ayak değiştirmeli Camel spin ya da sit spin
6. Bir ayak değiştirmeli ve en az iki pozisyon değiştirmeli spin kombinezonu (sit spin, camel spin, upright spin ya da bunların herhangi bir varyasyonu)
7 ve 8. Farklı iki adım dizisi (düz, dairesel ya da yılankavî adım dizisi)
Erkekler ve Bayanlar Serbest Programı:
Serbest Program, patenciye kendi bireysel tarzını ifade etme ve kuvvetli olduğu yanını vurgulama fırsatı verir. Bayanlarda Serbest Program süresi 3 dakika 50 saniye ile 4 dakika 10 saniye arasında değişir. Erkeklerde ise, 4 dakika 20 saniye ile 4 dakika 40 saniye arasındadır. Patencinin, iyi dengelenmiş, buz pistinin tümünü kullanan bir program sunması beklenir. Serbest Program'da bazı kısıtlamalar vardır.
Bu kısıtlamalar şunlardır:
Jump sayısı sınırsızdır; ancak programda en az bir jump kombinezonu olmalıdır ve jump kombinezonlarının sayısı üçü geçmemelidir. Patencinin tercihine bağlı olarak yalnızca üç ya da daha fazla dönüşlü (üçlü axel, 3,5 turdur) iki farklı üçlü jump tekrarlanabilir. Eğer tekrarlanırsa, biri jump kombinezonu olmalı, diğeri de jump kombinezonu ya da araya bağlayıcı hareket giren jump dizisi olmalıdır.
Programda en az dört farklı spin bulunmalıdır ve bunlardan biri spin kombinezonu, biri de flying spin olmalıdır. Aynı şekilde, bir adım dizisine yer verilmelidir.
Çiftler:
Çiftlerde, iki patenci birlikte ve yanyana kayar ve örneğin lift gibi (erkek patencinin partnerini kayarken havaya kaldırması) ortak bazı figürler yaparlar. Teklerde olduğu gibi, Çiftler yarışması da, sekiz zorunlu elemanın bulunduğu Kısa Program ve bazı kısıtlamaların bulunduğu Uzun (Serbest) Program'dan oluşur.
Kısa Program:
Kısa Program'da, patenciler tarafından seçilen müzik eşliğinde sekiz zorunlu eleman uygulanır. Hakemler, iyi yapılmayan ya da hiç yapılmayan figürlerin puanlarını keserler. Patenciler, yapamadıkları ya da iyi yapamadıkları bir figürü tekrar deneme hakkına sahip değildirler. Kısa Program'ın süresi en fazla 2 dakika 40 saniyedir.
Çiftler Kısa Program yarışmasının zorunlu elemanları şunlardır:
1. Herhangi bir elele havaya kaldırma
2. Bir lift twist (ikili) (erkek patencinin partnerini havaya fırlatarak iki tur döndürmesi
3. Bir fırlatmalı jump (ikili ya da üçlü) (erkek patencinin havaya fırlatarak eşine ikili ya da üçlü jump yaptırması)
4. Bir solo jump (ikili ya da üçlü) (tek, yani başka bir jumpla kombine olmayan jump)
5. Yalnızca bir ayak değiştirmeli ve en az bir pozisyon değiştirmeli solo spin
6. Yalnızca bir ayak değiştirmeli ve en az bir pozisyon değiştirmeli spin kombinezonu (sit spin, camel spin, upright spin ya da bunların herhangi bir varyasyonu)
7. Ölüm girdabı
8. Spiral step sequence (spiral adım dizisi)
Çiftler Serbest Programı:
Serbest Program, çiftlere kendi bireysel tarzlarını daha çok ifade etme imkânı verir. Serbest Program'da, spinler, spiraller, liftler ve partnerin yardımcı olduğu jumpların yapılması gibi çiftlere özgü tipik figürler vardır. Serbest Program'da ayrıca, aynı anda yapılan simetrik ya da paralel figürler bulunur.
ISU'nun (Uluslararası Paten Federasyonu) 321b kuralına göre, "çift patenciler her zaman aynı hareketi yapmak zorunda değildirler, zaman zaman birbirlerinden ayrılabilirler ama bunu belli bir uyum ve birliktelik içinde ve program ile çiftler patinajının bütünlüğünü bozmayacak şekilde yapmalıdırlar". Çiftler Serbest Programı'nın süresi 4:20 ile 4:40 arasındadır.
Serbest Program'da aşağıdaki elemanlar bulunmalıdır:
- Partneri kaldıran kolun tam olarak uzandığı en az üç, en fazla beş değişik lift. Liftlerden biri twist lift olmalıdır
- En az bir, en çok iki fırlatmalı jump
- Bir solo jump; ikiden fazla olmamalıdır
- Yalnızca bir jump kombinezonu
- Bir çift spin kombinezonu; ikiden fazla olmamalıdır
- Yalnızca bir solo spin
- Bir ölüm girdabı; ikiden fazla olmamalıdır. Eğer çift, ikinci bir ölüm girdabı yaparsa, bu birinciden farklı olmalıdır
- Buz pistinin tümünü kullanan en az bir adım dizisi (düz, dairesel ya da yılankavî)
Elemanlar, buz pistinin tümünü kullanacak biçimde bağlayıcı adımlar ya da başka Serbest Program figürleriyle birbirlerine bağlanmalıdır.
Buz Dansı:
Buz Dansı yarışması, iki Zorunlu Dans, bir Orijinal ve bir Serbest Dans'tan oluşur. Her bir Zorunlu Dans yüzde 10, Orijinal Dans yüzde 30, Serbest Dans da yüzde 50 oranında sonuca etki eder.
Buz Dansı, çiftler patinajından farklıdır. Buz dansçıları daha çok kısıtlama ile karşı karşıyadırlar. Örneğin, akrobatik liftler ve buna benzer figürlerin yapılması yasaktır.
Kısa ve Serbest (Uzun) Program hakkında ayrıntılı bilgiler...
Erkekler ve Bayanlar:
Tek Erkekler ve Bayanlar yarışmaları, Kısa ve Serbest Program'dan oluşur. Kısa Program, sonuca % 33,3, Serbest Program da % 66,7 oranında etki eder. Serbest Program, "Uzun Program" olarak da adlandırılır.
Kısa Program:
Patenci tarafından seçilen müzik eşliğinde sekiz zorunlu hareket yapılır. Hakemler, iyi yapılmayan ya da hiç yapılmayan figürlerin puanlarını keserler. Patenciler, yapamadıkları ya da iyi yapamadıkları bir figürü tekrar deneme hakkına sahip değildirler.
Kısa Program, en fazla 2 dakika 40 saniye olabilir. Bir Kısa Program, zorunlu bütün elemanlar yapılmışsa, hiçbir ceza puanı almadan bu süreden 5-10 saniye önce de sona erebilir
Erkekler ve Bayanlar Kısa Programı'nın sekiz zorunlu elemanları şunlardır:
Bayanlar:
1. İkili axel
2. Adım dizisiyle başlanan bir üçlü ya da ikili jump ve/veya buna benzer Serbest Program hareketleri
3. İki üçlü ya da bir üçlü-ikili jump kombinezonu
4. Flying spin
5. Layback spin ya da bir başka spin
6. Bir ayak değiştirmeli ve en az iki pozisyon değiştirmeli spin kombinezonu (sit spin, camel spin, upright spin ya da bunların herhangi bir varyasyonu)
7. Spiral-step sequence (spiral adım dizisi)
8. Step sequence (düz, dairesel ya da yılankavî adım dizisi)
Erkekler:
1. İkili ya da üçlü axel
2. Adım dizisiyle başlanan bir üçlü ya da -yapılabiliyorsa- bir dörtlü jump ve/veya buna benzer Serbest Program hareketleri
3. İki üçlü ya da bir üçlü-ikili jump kombinezonu
4. Flying spin
5. Bir ayak değiştirmeli Camel spin ya da sit spin
6. Bir ayak değiştirmeli ve en az iki pozisyon değiştirmeli spin kombinezonu (sit spin, camel spin, upright spin ya da bunların herhangi bir varyasyonu)
7 ve 8. Farklı iki adım dizisi (düz, dairesel ya da yılankavî adım dizisi)
2002 Kış Olimpiyat Oyunları Artistik Buz Pateni Çiftler yarışmalarında patlak veren skandal, Artistik Buz Pateni'nin olimpik geleceğini tehdit altında bırakıyor. Zaman zaman patlak veren skandallar yüzünden Artistik Buz Pateni'nin Olimpiyatlardan çıkarılmasını tartışılır hale gelmiştir.
Hakemler yarışmada patencilere nasıl puan verirler? Bu konuda kısa bir teknik bilgi vermek istedik. Bu kısa açıklamayı, daha sonra, aşağıda göreceğiniz şekil üzerinde özetlemeye çalıştık.
Uluslararası Paten Federasyonu ISU’nun koyduğu kurallara göre düzenlenen yarışmalarda hakem sayısı dokuza kadar yükselebilir. Bir yarışmanın puanlamasını yapan hakem paneli (heyeti) 3, 5, 7 gibi tek sayıdan oluşur. Avrupa, Dünya Şampiyonaları ya da Kış Olimpiyatları gibi çok üst düzeyli yarışmalarda hakem paneli dokuz hakemden oluşur.
Puanlama, 6.0 tam puan üzerinden yapılır. Bir patencinin yarışmada 6.0 tam puan alması ender rastlanan bir durumdur. Patencinin 6.0 puan alması, onun programını hiç hatasız, mükemmel bir biçimde sunmuş olması anlamına gelir. Hakemler yarışmalarda teknik ve artistik (sunuş) olmak üzere iki tür puan verirler.
Teknik puanlar, sporcunun buzda kayma tekniğini, figürlerin iyi yapılıp yapılmadığını ve programının zorluk derecesini değerlendirmek içindir. Artistik puanlar da, programın sunulmasını, sporcunun kayışının müzikle uyum içinde olup olmadığını, müzik ve kostüm seçimini ve pistin bütününün kullanılıp kullanılmadığını değerlendirmeyi amaçlar.
Daha kesin ifadeyle, hakemlerin puan verirken göz önüne aldıkları ölçütler şunlardır:
Teknik puanlar:
- Performansın zorluğu
- Farklılık
- Hız
- Programın temiz ve sağlam olması
Artistik puanlar (sunuş puanları):
- Müzikle uyum
- Hızın değişimi
- Buz pistinin tümünün kullanımı
- Müziğe zaman olarak uyum
- Stil ve duruş
- Orijinallik
- İfade
İki yarışmacının puanlarının eşitliği halinde, kısa programda teknik puanlar, uzun programda da artistik puanlar belirleyici özellik taşırlar.
Hakem panelinde puan veren dokuz hakemden başka bir başhakem, bir de başhakem yardımcısı bulunur. Başhakem puanlama yapmaz ama puanlamanın yapılmasına, doğru bir biçimde yapılıp yapılmadığına nezaret eder. Ayrıca patenci yarışma sırasında herhangi bir sorunla karşılaşacak olursa başhakem karar almakla yükümlüdür.
Programını sunmak üzere patenci pistte beklerken müziği başlamaz ya da yanlış müzik çalınırsa veya yarışma sırasında sakatlanır ya da pateninin bağı çözülürse, bu durumlarda nasıl davranılacağına hep başhakem karar verir. Puanlama yapılırken hakemlerin birbirleriyle konuşmaması gerekir.
0.0 ile 6.0 arasında verilen puanların anlamı şudur:
0.0 Sporcu piste çıkmadı
1.0 Çok kötü
2.0 Kötü
3.0 Orta
4.0 İyi
5.0 Çok iyi
6.0 Mükemmel
Hakemler, 3.2 ya da 5.7 gibi ondalık kesirli puanlar verebilirler. Puanlamanın 6.0 üzerinden yapılması geçmişe dayanır. Geçmişte, patenciler her figürü üçer kez ve hem sağ, hem de sol ayakları üzerinde yaparlardı. Hakemler de, kurallara uygun biçimde yapılan her figür için bir puan verirlerdi.
Artistik Buz Pateni'nde 6 adet jump (atlama) vardır. Bunlar axel, lutz, flip, ritberger, salchow ve toeloop'tur. Bu jumplar, birli (single), ikili (double) ve üçlü (triple) olarak yapılır. Örneğin, birli lutz, sporcunun havada bir tur dönerek yaptığı lutz'dur. İkili lutz'da iki, üçlü lutz'da havada üç tur dönülür. Axel'ın değişik bir özelliği vardır. Diğer beş jumpdan farklı olarak, birli axel'da sporcu havada 1,5, ikili axel'da 2,5 ve üçlü axel'da 3,5 tur dönmek zorundadır. Bu nedenle, axel en zor jump olarak kabul edilir ve puanı diğer jumplara göre daha yüksektir.
Günümüzde artık dörtlü jumplar çok sık yapılmaya başlanmıştır. Bu jumplar tek başına yapıldığı gibi dörtlü-üçlü olarak da kombine halde yapılmaktadır. Örnek vermek gerekirse, 2001 Dünya Şampiyonasında, yarışmalarda dokuz temiz, hatasız dörtlü jump atılmıştır. Yapılması en kolay jump olması açısından günümüzde genellikle dörtlü toeloop atılmaktadır. Dörtlü salchow da yapılmıştır. Yine kolay olması açısından dörtlü toeloop-üçlü toeloop kombinezonu çok sık kullanılmaktadır. 2001 Dünya ve Avrupa Şampiyonu 18 yaşındaki Rus Evgeni Plushenko, dünyada şimdilik sadece kendisinin yapabildiği dörtlü toeloop-üçlü toeloop-ikili ritberger kombinezonunu hemen hemen her yarışmada atmaktadır. Bu jump kombinezonu, artık kendisinin simgesi haline gelmiştir. Plushenko, bu jump kombinezonunu, açılış jumpı (programın ilk jumpı) olarak kullanmaktadır (Dörtlü jumplar hakkında daha ayrıntılı bilgiler Genel Bilgiler/İlk dörtlüler sayfasında vardır).
Jumplar, Artistik Buz Pateni’nin en heyecan verici figürleridir. Sıçramak, havada dönmek ve güzel bir biçimde tekrar buza inerek kaymaya devam etmek, bu spora çok özel bir boyut katar. Jumplar, patencinin buzda ancak belli bir seviyeye gelmesinden sonra yapılması gereken hareketlerdir.
Herhangi bir jumpın yapılması için dikkatle uygulanması gereken 5 aşama vardır:
1. Hazırlık
2. Sıçrama
3. Havada uçuş ve dönme
4. İniş
5. Çıkış
Jump, bu beş aşamanın oluşturduğu bir bütündür. Bir jumpın iyi olması için, bu beş aşamanın ayrı ayrı iyi olması gerekir.
Hazırlık: Jumpın, önemli bir evresidir. Havaya sıçramadan önce, sporcunun kendisini jumpa hazırladığı aşamadır. Her jump için hazırlık evresi değişiktir. Ancak her jump için ortak olan noktalar, patencinin bedeninin dik durması, başının yukarı bakması, kollarını yana açmış olması ve kendine güvenmesidir. Hazırlık aşaması kötü olursa, çok büyük bir ihtimalle jump da kötü olur.
Sıçrama: Sıçrama, ayakların buzdan kesildiği andır. Her jumpın sıçrama aşaması farklı olur. Kimisi ileri doğru, kimisi de geriye doğrudur. Sıçramanın zamanlaması çok önemlidir. Sıçrama aşaması iyi kontrol edilmelidir. Beden, kollar, bacaklar ve kafa tam kontrol altında olmalı ve iyi bir sıçrama için bütün bunlar arasında iyi bir uyum bulunmalıdır. İyi bir sıçrama, jumpın iyi olmasını sağlar, çünkü jumpla ilgili sorunların birçoğu kötü sıçramadan kaynaklanır.
Uçuş ve dönme: Sıçramanın ardından havada uçuş ve dönme aşaması gelir. Jumpın türüne göre havada yarım turdan dört tura kadar dönülür. Tur sayısı arttıkça, havada daha hızlı dönmek gerekir. Her jump için havada dönüş pozisyonu hemen hemen aynıdır ama dönülmesi gereken tur sayısına göre sarfedilecek enerji farklı olur. Dönüş sırasında sürtünmeyi azaltmak ve böylece havada daha uzun süre kalabilmek için kollar ve bacaklar kapanarak bedene yapışır. Buza inmeden önce dönüş hareketi havada sona ermelidir yoksa daha sonra denge bozulur ve hatta sporcu yere düşebilir.
İniş: Zorluk derecesine bakılmaksızın her jumpın iniş evresi birbirine benzer. İniş sağlam aynı zamanda hafif ve yumuşak olmalıdır. Bütün inişler geriye doğru olur ve patenci açıkça görülür biçimde tek ayağının üzerine inmelidir. Serbest kalan ayağın iniş sırasında buza değmesi büyük bir hatadır. Buza iniş sırasında düşmemek de çok önemlidir. İyi bir sıçrama ve havada iyi bir dönüş, iyi bir iniş sağlar.
Çıkış: Bu, jumpın son evresidir. Buza indkten sonra mümkün olduğunca uzun bir süre kaymak, çıkışın kontrollü biçimde yapıldığını göstermek açısından önemlidir. Çıkış anında bedenin pozisyonu da önemlidir. İyi yapılan bir çıkış, kombine olarak yapılacak ikinci jumpın da daha kolay yapılmasını sağlar.
Jumplar genellikle, kendilerini tasarlayıp ilk kez yapan patencilerin adlarıyla anılırlar.
Axel, salchow ve ritberger havaya sıçrayarak, lutz, flip ve toeloop da, serbest kalan ayağın buza vurularak güç alınmasıyla havaya sıçrayarak yapılan jumplardır.
Aşağıdaki linkleri tıklarsanız ve birkaç dakika sabrederseniz, adı geçen jumpların video kayıtlarını Windows Media Player ile izleyebilirsiniz.
Axel (solda, Axel Paulsen'in adından gelir), Artistik Buz Pateni'nde ileri doğru sıçrayarak yapılan tek jumptır. Bazı otoriteler, axel'ı "Kral atlayışı" olarak da adlandırırlar. Bu spor dalının en güzel ve zor jumpı olarak kabul edilir. Zorluğu ve güzelliği, diğer beş jumpa göre havada yarım tur daha fazla dönülmesinden ileri gelir. Birli axel, buz patencileri için bir dönüm noktasıdır ve ancak diğer birli jumplar tam olarak yapıldıktan sonra denenmelidir. İkili jump kategorisinde kabul edilmesine rağmen ikili axel, aslında üçlü jump ailesinden sayılır. Üçlü axel da, havada 3,5 tur dönülmesi sebebiyle dörtlü jump olarak görülür ve yapılması en zor olan jumptır. Günümüzde özellikle erkek yarışmacılar, üçlü axel’dan sonra hemen üçlü toeloop yaparak daha etkileyici bir izlenim bırakmaya çalışırlar. Üçlü axel/üçlü toeloop kombine jumpı, özellikle erkek patenciler için çok önemlidir. ikili axel görmek için tıklayınız.
Lutz (sağda, Alois Lutz'un adından gelir), seyirciler tarafından anlaşılması en kolay jumptır. Uzun bir mesafe üzerinde geriye doğru kayıldıktan sonra yine geriye doğru sıçranarak yapılan bir jumptır. Patenci, sol ayak üzerinde geriye doğru kayarken sağ ayağını buza vurarak kuvvet alır ve havaya sıçrar. Sasha Cohen'in üçlü lutz yapışını görmek için tıklayınız.
Salchow (solda, Ulrich Salchow'un adından gelir), axel ve lutz'a göre daha kolay olduğu kabul edilen bir jumptır. Günümüzde patenciler artık dörtlü salchow (havada dört tur dönme) yapabilmektedirler. Kuyrt Browning'in üçlü salchow (slow motion, yavaş çekim) yapışını görmek için tıklayınız.
Lutz, gibi vurmalı bir jump olan flip (sağda), ileri doğru kayarken patencinin birden geriye doğru dönmesi hemen sonra da geriye doğru ve lutz'a benzer biçimde sıçramasıyla yapılır. Bu nedenle, zaman zaman Luti ile flip'in birbirine karıştırıldığı olur. Bazı otoriteler, yakın bir zamanda dörtlü flip'in yapılabileceğini düşünmektedirler. Üçlü flip (+ikili toeloop) görmek için tıklayınız.
Ritberger (solda, Werner Rittberger'in adından gelir), çok teknik ve göz kamaştırıcı bir hareket olarak bilinir. Geriye doğru sıçranarak yapılır ve Artistik Buz Pateni'nde temel olarak kabul edilen atlayışlardan biridir. Sıçranılan ayağın üzerine iniş yapılan jumptır. Her jumpta zamanlama önemlidir ama ritbergerde zamanlamanın özel bir önemi vardır. Çok usta patenciler bile, arasıra da olsa, kötü zamanlama nedeniyle üçlü ritberger yerine ikili, hatta birli ritberger yapmak zorunda kalırlar. Ryan Jahnke'nin üçlü ritberger yapışını görmek için tıklayınız.
Toeloop (sağda), yine geriye doğru ve serbest kalan ayağın buza vurulmasıyla güç alınarak yapılan bir jumptır. Genel kanıya göre, too-loop, Artistik Buz Pateni'nde yapılması en kolay olan jumptır. Diğer jumplarla kombine olarak yapılması nedeniyle önem kazanır. toeloop, dörtlü olarak yapılan ilk jumptır ve ilk kez Kanadalı Kurt Browning tarafından 1988'de Budapeşte'de yapılmıştır. Günümüzde artık yüksek düzeyli ve önemli yarışmalarda mutlaka dörtlü olarak yapılmaktadır. Sasha Cohen'in üçlü toeloop yapışını görmek için tıklayınız.
Jumplar, tek başına yapıldığı gibi, hakemlerde ve seyircilerde daha etkili bir izlenim bırakmak ve daha yüksek puan almak için kombine olarak, yani art arda yapılırlar. Bir jump kombinasyonu, araya adım konulmadan yapılan iki jumptan oluşur. Örnek vermek gerekirse, üçlü axel’dan hemen sonra, ara vermeden, araya herhangi bir adım koymadan, üçlü toeloop yapılırsa, bu, üçlü axel/üçlü toeloop jump kombinasyonu olur.
Jump kombinasyonları hakemler üzerinde iyi bir etki yaratır ve sporcunun yüksek puan almasını sağlar. Kombine olarak yapılan jumplar ayrıca figür patencisinin sağlam bir tekniğe sahip olduğunu gösterir. En etkili ve göze en hoş gelen jump kombinasyonları, dörtlü toeloop/üçlü toeloop, üçlü axel/üçlü toeloop ya da üçlü lutz/üçlü ritberger'dir. Daha genç patenciler, bu jump kombinasyonların ikili olanlarını yaparlar.
Sasha Cohden'den üçlü lutz-üçlü toeloop, üçlü lutz-ikili toeloop gibi jump kombinasyonlarını izlemek için linkleri tıklayınız.
Jumplar genellikle, kendilerini tasarlayıp ilk kez yapan patencilerin adlarıyla anılırlar.
Üçlü axel
Artistik Buz pateninin en zor ve en güzel jumpı olarak kabul edilen axel, bu hareketi ilk kez yapan Norveçli patenci Axel Paulsen'in adından gelir. Axel Paulsen, ilk birli axel'ı 1882'de atmıştır. İlk üçlü axel da, 1978 Dünya Şampiyonasında Kanadalı patenci Vern Taylor tarafından yapılmıştır.
Üçlü salchow
Salchow, adını İsveçli patenci Ulrich Salchow'dan alır. Amerikalı patenci Timothy Goebel, ilk dörtlü salchow'u 1998 Dünya Gençler Şampiyonasında yapmıştır.
Üçlü ritberger
Ritberger, adını Alman patenci Werner Rittberger'den almıştır. İlk üçlü ritberger, 1952 Olimpiyatlarında Amerikalı patenci Dick Button tarafından yapılmıştır.
toeloop, dünyada ilk kez dörtlü olarak yapılan jumpın adıdır. Dörtlü toeloop, ilk kez Kanadalı patenci Kurt Browning tarafından 1988 Dünya Şampiyonası yarışmalarında yapılmıştır. Kanadalı Elvis Stojko, ilk dörtlü toeloop/ikili toeloop kombinezonunu 1991 Dünya Şampiyonasında atmıştır.
Üçlü lutz
Lutz da, adını Avusturyalı patenci Alois Lutz'dan alır. İlk üçlü lutz, 1962 Dünya Şampiyonasında Kanadalı Donald Jackson tarafından yapılmıştır.
Patenlerin altına takılan çelikler, 3-4 mm genişliğindedir ve karbon çeliğinden imal edilmiştir. Bu çelikler, belli belirsiz derecede içbükeydir ve patencinin buz üzerinde kaymasını, dönmesini, durmasını sağlar.
Çeliğin 3-4 mm genişliğindeki buzla temas eden yüzeyi hafifçe içe doğru oyuktur ve bu oyuğa oluk adı verilir. Bu oyukluk nedeniyle çeliğin iki kenarı bıçak gibi keskindir ve bu keskinlik sayesinde buzu kavrar.
Çeliğin ayağın içe bakan kısmına "içkenar", dışa bakan kısmına "dışkenar" adı verilir. İçkenar ve dışkenarlar, patencilerin buzda kontrolünü ve hızını sağlar. Çeliğin ön ucunda yer alan ve "tırtıl" adı verilen dişler de, jump öncesinde itme gücü, spinlerin yapılmasını ve yön değiştirmeyi sağlar.
Çelikler ve botlar ayrı ayrı satılır. Çelikler, botlara vidalanarak tutturulur. Bu da ayrı bir ustalık işidir. Çelikler, bota tam ortalanarak vidalanmalıdır. Çelikler, ilk kullanılacağı zaman oluk açılmalı, yani çeliğin yüzeyi içe doğru hafifce bilenmelidir. Bu yapılmazsa, çelik buzu iyi kavramaz; bu da patencinin buzdaki kontrolünü, genel olarak kaymasını olumsuz etkiler.
Botlar deriden yapılır. Tabanları, çeliklerin vidalanabileceği biçimde kalın ve sağlam köseleden yapılmıştır. Botların iç kısmı ayağı ve özellikle ayak bileğini iyi kavrayacak şekilde takviye edilmiştir. Botlar ayağı ne sıkacak kadar küçük, ne de ayağın kavramayacak kadar büyük olmalıdır. Patencinin, ayağına uygun olmayan patenle rahat kayması mümkün değildir.
Bot, ilke kez kullanıldığında pek rahat değildir. Patencinin bota alışması, ayağın bota alışması gerekir. Yani patenciler arasında yaygın deyişle botun "kırılması" (yumuşaması) gerekir. Bu da belli bir süre ister. Bu nedenle, kaymalarını olumsuz etkilememesi için patenciler yarışmaya az bir zaman kala patenlerini yenilemezler. Alışma dönemi beklenenden uzun sürebilir; bu yüzden yarışma öncesi patenciler genellikle böyle bir riske girmezler. Erkekler genellikle siyah, bayanlar beyaz pateni tercih ederler. Ama son yıllarda değişik renkli patenler de görülmektedir.
Spinler, dönüş hareketleridir. Esas olarak, üç çeşit spin vardır: upright spin (ayakta), camel spin (beden buza paralel) ve sit spin (çömelerek). Spinler, kendi kategorileri içinde de farklı biçimlerde yapılabilirler.
Upright spin: Patencinin ayakta yaptığı ve bedeninin hemen hemen tümüyle buza dik olduğu dönüş hareketidir. Bu kategoriye dahil spinler, tek ayak üzerinde yapılanlar, bedeni geriye doğru eğerek yapılanlar gibi çeşitli biçimlerde uygulanabilirler. Layback spin (beden geriye doğru yay gibi eğilerek yapılan spin) genellikle bayan patenciler tarafından yapılır. Ancak birkaç yıldan beri erkek patenciler de bu zor spini yapmaya başladılar. Bu spin, beden eğilebildiği kadar yay gibi geriye eğilerek tek ayak üzerinde ve serbest kalan ayak da yukarı kaldırılarak yapılır. Upright spine benzeyen ancak biraz farklı biçinde yapılan türüne de Scratch spin denir (Serbest kalan ayağın hafif kırık olmasına dikkat edin).
Bu spinin farklı bir biçimde yapılanı da, Biellmann hareketi denen pozisyondur. Patenci serbest olan ayağındaki patenin çeliğini elleriyle tutarak bacağını kafasına doğru yukarı kaldırır. İlk kez İsviçreli patenci Denis Biellmann tarafından yapıldığı için onun adıyla anılır. Erkeklerde, bu spin, son yıllarda Rus patenci Evgeni Plushenko tarafından yarışmalarda sık sık yapılmaktadır. Zor bir pozisyondur. Omurgayı zorladığı gerekçesiyle zamanla bedene zarar verdiği yolunda iddialar vardır.
Sit spin: Çömelerek yapılan spindir. Bu spin yapılırken, patenci çömelebildiği kadar çömelir, diz iyice bükülür, beden buza iyice yakınlaşır ve sporcu oturuyormuş gibi görünür. Bu spinin de, "flying sit spin" adı verilen ve havaya sıçrayarak yapılan biçimi de vardır. Sit spin, üzerinde dönülen ayağın değiştirilerek yapılan biçimi de vardır.
Camel spin: Tek ayak üzerinde ve bedenin buza paralel olacak biçimde eğilerek yapılan dönüş hareketidir. "Flying camel spin", bunun farklı bir pozisyonudur. Patenciler, öne (sola) ya da geriye (sağa) dönerek ve ayak değiştirerek camel spin yapabilirler. Böylece dönüş hareketinin zorluk derecesini artırırlar ve spinin daha da estetik olmasını sağlarlar.
Birkaçı bir arada yapılarak spinlerin daha zor, daha estetik olması ve göze daha hoş gelmesi sağlanır. Örnekleri görmek için burayı ya da burayı tıklayınız.
Bazen de buz pistinde patenciler arasında küçük kazalar meydana gelebilir. Kazaların başka iki örneğini görmek için de burayı veya şurayı tıklayınız.
Alıntı=Buzpateni.com
Kostümler (giysiler) de günümüzde ayrı bir sanayii dalı haline gelmiştir. Programın ayrılmaz bir parçasıdır. Bir patenci ratsgele bir giysi seçmemeli, kostümü, programın tarzını, müziği, genel olarak koreografiyi tamamlayam bir parça olmalıdır. Yani giysi, sadece basit bir giysi değil, performansın tamamlayıcı bir unsurudur.
Bayanlar, giysinin altına uzun çorap giyerler. Özel yapım olan bu çoraplar, bazı patencilerde görüldüğü gibi patenin üzerine kadar iner ve onu kaplar. Erkeklerin giysisi de tulum gibi tek parça ya da pantalon ve gömlek biçiminde iki parça olabilir. Pantalonlar uzun olmalıdır (12 Ocak 2006).
Kaydol:
Kayıt Yorumları (Atom)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder